Borowik ponury (łac. Boletus luridus) to średniej wielkości grzyb leśny z rodziny borowikowatych, nadający się do spożycia jedynie po dłuższym gotowaniu. W Polsce niezbyt pospolity. Rośnie na ziemi w lasach liściastych, mieszanych i iglastych, szczególnie pod bukami i jodłami, występuje także w parkach pod lipami.
| Grzyb z gatunku: BOROWIK PONURY JEST NIEJADALNY LUB WYMAGA SPECJALNEJ OBRÓBKI. |
| Domena: | eukarionty |
| Królestwo: | grzyby |
| Typ: | podstawczaki |
| Klasa: | pieczarniaki |
| Rząd: | borowikowce |
| Rodzina: | borowikowate |
| Rodzaj: | suillellus |
| Gatunek: | borowik ponury |
Kapelusz:
O średnicy 5-20 cm, początkowo półkulisty, potem płaskołukowaty lub poduchowaty. Powierzchnia gładka, czasami zamszowa, sucha, koloru od kremowego do brunatnooliwkowego. Skórka silnie zrośnięta z miąższem. Po przygnieceniu ciemnieje.
Rurki:
Długie, przy trzonie wycięte zatokowato, oliwkowe.
Pory:
Pory drobne, początkowo żółte, na starszych okazach ciemnopomarańczowe, u bardzo starych oliwkowe. Po przekrojeniu sinieją.
Trzon:
Wysokość 5-15 cm, u młodych okazów beczułkowaty, u starszych pałkowaty lub walcowaty. Kolor od żółtego do pomarańczowoczerwonawego, przy podstawie winnoczerwony. Charakterystyczną cechą jest występowanie na trzonie wyraźnej, ciemniejszej (rdzawoczerwonawej) siateczki o podłużnych oczkach.
Miąższ:
Twardy, w kapeluszu żółty natomiast w dolnej części trzonu czerwonawy. Po przecięciu mocno sinieje. W smaku łagodny, zapach słaby.
Występuje w Ameryce Północnej i Środkowej, Europie, Japonii oraz rzadziej w Australii. W Polsce średnio pospolity. Częściej spotyka się go na podłożu wapiennym. Rośnie na ziemi w lasach liściastych, mieszanych i iglastych, szczególnie pod bukami i jodłami, występuje także w parkach pod lipami. Grzyb mikoryzowy (mykoryzowy) czyli współżyjący głównie z korzeniami roślin. Owocniki wytwarza od czerwca do października.
Zarodnik gładkie o średnicy 6-7 x 9-16 μm w kolorze oliwkowym.
Według niektórych autorów jest grzybem jadalnym, ale w stanie surowym jest trujący. Po długim okresie gotowania, trwającym co najmniej 25 minut, jest rzeczywiście jadalny i smaczny. Spożyty na surowo, usmażony albo poddany krótkiej obróbce cieplnej, powoduje jednak lżejsze zatrucie (nudności z wymiotami). Ponadto przy jego spożywaniu należy zachować ostrożność, gdyż można pomylić go z borowikiem szatańskim. Niedoświadczony grzybiarz lepiej żeby go nie zbierał.
Po raz pierwszy gatunek ten zdiagnozował w roku 1774 Schaeffer nadając mu nazwę Boletus luridus. W 1909 r. Murrill przeniósł go do rodzaju Suillellus jako Suillelus luridus i jest to obecnie nazwa uznana przez Index Fungorum.
Poniżej niektóre synonimy nazw łacińskich tego gatunku:
Nazwę polską podał Franciszek Błoński w 1890 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: świniak, grzyb ponury, grzyb świniak, podciecz, potecz. Inne nazwy potoczne to: śniak, siniak, świniak wilczy, krasik, pociec, podciak, grzyb diabelski, grzyb czarci.
Borowik ponury był kiedyś podejrzewany o zwiększanie wrażliwości na alkohol, podobnej do tej spowodowanej przez czernidłaka pospolitego, dodatkowo z objawami żołądkowymi. Pewien niemiecki mykolog zgłosił, że sam cierpi na objawy po przyjęciu alkoholu z tym grzybem. Sprawozdanie z trzech innych przypadków ze Szwajcarii z 1982 r. jeszcze bardziej obciążyło ten gatunek.
Jednak ostatecznie badanie z 1994 r. poddaje w wątpliwość ten fakt. Naukowcy Ulrich Kiwitt i Hartmut Laatsch poszukiwali podobnej mieszanki do kopryny w Suillellus luridus oraz podobnych gatunkach. Nie znaleźli żadnego śladu takich substancji w borowiku ponurym, ale znaleźli je za to w rzadkim Borowiku krępym (Imperator torosus - opisywanym wówczas pod nazwą Boletus torosus). Stwierdzili, że najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem incydentów historycznych, była błędna identyfikacja Imperator torosus jako Suillellus luridus, choć ostatecznie nie mogli oni wykluczyć w Suillellus luridus obecności dotychczas niezidentyfikowanego związku, powodującego reakcje związane z alkoholem. Analizy chemiczne potwierdziły jedynie obecność śladowych ilości inwolutyny, muskaryny, betainy i acetylocholiny. Toksyny te są stosunkowo dobrze rozpuszczalne w wodzie, dlatego niektórzy poddają grzyby te kilkukrotnemu gotowaniu w wodzie zmieniając ją kilka razy i dopiero wówczas jest on warunkowo jadalny.
Poniżej znajdziesz nazwy gatunku grzyba borowik ponury w innych językach:
Udostępnij stronę znajomym: